Het verhaal achter de separatistische regio's in Oekraïne

De Russische president Vladimir Poetin heeft maandag de onafhankelijkheid erkend van de door Moskou gesteunde rebellenregio's in Oost-Oekraïne, een stap die de spanningen met het Westen verder zal aanwakkeren, omdat gevreesd wordt voor een Russische invasie.

Poetins stap volgt op dagen van verhoogde spanningen in het oostelijke industriële hart van Oekraïne, waar de Oekraïense strijdkrachten verwikkeld zijn in een bijna acht jaar durend conflict met door Rusland gesteunde separatisten dat al meer dan 14.000 doden heeft geëist. Hier is een blik op de door rebellen gecontroleerde gebieden in Oost-Oekraïne.

Separatistische opstand in het oosten

Toen de Moskou-vriendelijke president van Oekraïne in februari 2014 door massale protesten uit zijn ambt werd verdreven, reageerde Rusland met de annexatie van het Oekraïense Krim-schiereiland. Vervolgens zette Rusland zijn schouders onder een opstand in de overwegend Russischtalige regio Oost-Oekraïne, Donbas genaamd.

In april 2014 namen door Rusland gesteunde rebellen regeringsgebouwen in de regio's Donetsk en Luhansk in beslag, riepen de oprichting van "volksrepublieken" uit en vochten tegen Oekraïense troepen en vrijwilligersbataljons.

De volgende maand hielden de separatistische regio's een volksstemming om de onafhankelijkheid uit te roepen en een verzoek in te dienen om deel van Rusland te worden. Moskou heeft de motie niet aanvaard, maar heeft de regio's alleen gebruikt als een instrument om Oekraïne in zijn baan te houden en te voorkomen dat het land lid zou worden van de NAVO. Oekraïne en het Westen beschuldigden Rusland ervan de rebellen te steunen met troepen en wapens. Moskou ontkende dat en zei dat alle Russen die daar vochten vrijwilligers waren.

Te midden van hevige gevechten met tanks, zware artillerie en oorlogsvliegtuigen werd vlucht 17 van Malaysia Airlines op 17 juli 2014 boven Oost-Oekraïne neergeschoten, waarbij alle 298 mensen aan boord omkwamen. Een internationaal onderzoek concludeerde dat het passagiersvliegtuig was neergehaald door een door Rusland geleverde raket vanuit het door rebellen gecontroleerde gebied in Oekraïne. Moskou ontkende nog steeds elke betrokkenheid.

Vredesakkoorden voor Oost-Oekraïne

Na een massale nederlaag van de Oekraïense troepen in augustus 2014 ondertekenden afgezanten van Kiev, de rebellen en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa in september 2014 een wapenstilstand in de Wit-Russische hoofdstad Minsk.

Het document voorzag in een staakt-het-vuren onder toezicht van de OVSE, een terugtrekking van alle buitenlandse strijders, een uitwisseling van gevangenen en gijzelaars, amnestie voor de rebellen en de belofte dat de separatistische regio's een zekere mate van zelfbestuur zouden kunnen hebben. Het akkoord viel al snel in duigen en de grootschalige gevechten werden hervat, wat leidde tot een nieuwe grote nederlaag voor de Oekraïense troepen bij Debaltseve in januari-februari van 2015.

Frankrijk en Duitsland bemiddelden bij een ander vredesakkoord, dat in februari 2015 in Minsk werd ondertekend door vertegenwoordigers van Oekraïne, Rusland en de rebellen. Het akkoord voorzag in een nieuw staakt-het-vuren, een terugtrekking van zware wapens en een reeks stappen in de richting van een politieke regeling. Een verklaring ter ondersteuning van de overeenkomst werd ondertekend door de leiders van Rusland, Oekraïne, Frankrijk en Duitsland.

Een bevroren conflict in Oekraïne

Het vredesakkoord van 2015 was een belangrijke diplomatieke coup voor het Kremlin: Oekraïne werd verplicht de separatistische regio's een speciale status te verlenen, zodat ze hun eigen politiemacht konden oprichten en inspraak kregen bij de benoeming van lokale aanklagers en rechters. De overeenkomst bepaalt ook dat Oekraïne de rebellenregio's pas weer onder controle kan krijgen over de ongeveer 200 kilometer lange grens met Rusland als zij zelfbestuur krijgen en onder toezicht van de OVSE lokale verkiezingen houden - een stembusgang die er vrijwel zeker toe zou leiden dat pro-Moskou-rebellen er aan de macht zouden blijven.

Veel Oekraïners zien het als een verraad van nationale belangen en de uitvoering ervan is tot stilstand gekomen. Het Minsk-document heeft geholpen een einde te maken aan de gevechten op grote schaal, maar de situatie is gespannen gebleven en er zijn nog regelmatig schermutselingen. Nu het Minsk-akkoord is vastgelopen, heeft Moskou's hoop om de rebellenregio's te gebruiken om rechtstreeks invloed uit te oefenen op de Oekraïense politiek gefaald, maar het bevroren conflict heeft Kyiv's middelen uitgeput en zijn doel om lid te worden van de NAVO - een doel dat in de Oekraïense grondwet is verankerd - effectief gedwarsboomd.

Moskou heeft ook geprobeerd zijn greep op de rebellenregio's te verstevigen door meer dan 720.000 Russische paspoorten te verstrekken aan ruwweg een vijfde van de bevolking van ongeveer 3,6 miljoen. Het heeft economische en financiële bijstand verleend aan de separatistische gebieden, maar de hulp was onvoldoende om de enorme schade van de gevechten te verlichten en de economie te ondersteunen. Vóór het conflict was de Donbas-regio goed voor ongeveer 16% van het bbp van Oekraïne.

Pogingen om vredesakkoord nieuw leven in te blazen

Terwijl de spanningen over de Russische troepenconcentratie in de buurt van Oekraïne hoog oplopen, hebben Frankrijk en Duitsland nieuwe pogingen ondernomen om de naleving van het akkoord van 2015 aan te moedigen, in de hoop dat het de huidige impasse zou kunnen helpen bezweren.

Geconfronteerd met oproepen van Berlijn en Parijs om het akkoord uit te voeren, hebben Oekraïense functionarissen hun kritiek op het Minsk-akkoord versterkt en gewaarschuwd dat het tot de ondergang van het land zou kunnen leiden. Twee gespreksronden in Parijs en Berlijn tussen presidentiële gezanten van Rusland, Oekraïne, Frankrijk en Duitsland hebben geen vooruitgang opgeleverd.

Het lagerhuis van het Russische parlement heeft er vorige week bij Poetin op aangedrongen de onafhankelijkheid van de Oekraïense rebellenregio's te erkennen.

Poetin erkent onafhankelijkheid rebellenregio's

Poetins erkenning van de onafhankelijkheid van de door de rebellen bezette gebieden betekent een breuk met de vredesakkoorden van Minsk en zal de spanningen met het Westen verder aanwakkeren. Hij zei dat Moskou vriendschapsverdragen zou ondertekenen met de rebellengebieden, een stap die de weg zou kunnen vrijmaken voor Rusland om hen openlijk te steunen met troepen en wapens.

De stap volgt op verscheidene dagen van beschietingen die uitbraken langs de contactlijn in Donetsk en Luhansk. Oekraïne en het Westen beschuldigden Moskou ervan de spanningen te hebben aangewakkerd om een voorwendsel voor een invasie te creëren. Rusland beschuldigde Oekraïne er op zijn beurt van te proberen de door de rebellen bezette gebieden met geweld terug te veroveren, een bewering die Kiev met klem van de hand wees.

Vrijdag gaven separatistische leiders videoverklaringen uit waarin zij de evacuatie van burgers aankondigden in het licht van wat zij omschreven als Oekraïense "agressie". Uit de gegevens in de video bleek dat hun verklaringen twee dagen eerder waren opgenomen, toen de situatie nog relatief rustig was, wat wijst op een weloverwogen plan om te proberen de regio's van Oekraïne los te weken.

De rebellenleiders zonden maandag nieuwe videoverklaringen uit waarin zij Poetin opriepen de onafhankelijkheid van hun regio's te erkennen en de Russische leider reageerde snel door een zorgvuldig georkestreerde vergadering van zijn Veiligheidsraad bijeen te roepen en vervolgens de erkenningsdecreten te ondertekenen tijdens een op televisie uitgezonden ceremonie.